Edrychwch ar Gaer Abergwaun yn 1797 a darllenwch ymlaen i ddarganfod mwy am pam y cafodd ei hadeiladu.
Adluniad 3D o Gaer Abergwaun fel y gallai fod wedi edrych yn 1797, adeg y Goresgyniad Olaf.
Cliciwch ar yr olygfa 360° isod i weld y gaer o safbwynt gynnwr.
Stori’r Goresgyniad Olaf
Heddiw, mae tref borthladd Abergwaun yn teimlo’n bell i unrhyw un sy’n cyrraedd yno dros y tir. Ond mae’r môr wastad wedi bod yn borth i’r byd ehangach. Mae stori liwgar Caer Abergwaun yn cysylltu ein glannau lleol â hanes byd-eang.
Roedd Abergwaun yn brysur yn ystod y ddeunawfed ganrif. Daeth cychod pennog â’u dalfa i gael ei sychu, ei halltu, ei mygu a’i hallforio. Cyrhaeddodd pren, glo a chalchfaen ar longau. Cafodd eog ei bysgota ar afon Gwaun, ac roedd ffatri bychan yn cynhyrchu brethyn. Daeth smyglwyr â gwin a gwirodydd drwy gilfachau ynysig.
Yn ystod Rhyfel Annibyniaeth America daeth Americanwyr a herwlongwyr o Ffrainc i browlan ar hyd yr arfordir. Yn 1779, fe wrthododd gynnau smyglwr ymosodiad gan y Tywysog Du. Roedd capten y llong wedi ceisio dal y porthladd ffyniannus yn wystl.
Ar ôl eu profiad gyda’r Tywysog Du, ysgrifennodd pobl tref Abergwaun at y Cyfrin Gyngor yn gofyn am ganonau. Cytunodd y Cyfrin Gyngor, ar yr amod bod pobl y dref yn adeiladu’r gaer eu hunain.
Yn ddiweddarach, daeth Ffrainc chwyldroadol yn fygythiad. Fodd bynnag, roedd y bwledi a chetris yn aml yn brin. Pan ddaeth fflyd o Ffrainc i mewn i’r harbwr ar 22 Chwefror 1797, yr unig beth y gallai’r gynwyr ei wneud oedd saethu taniadau gwag. Roedd yn ddigon i atal y fflyd oedd yn ymwthio, a laniodd yng Ngharreg Wastad yn lle hynny. Gelwyd hyn yn Oresgyniad Olaf Prydain.
Y garreg goffa ger Carreg Wastad, lleoliad Goresgyniad Olaf Prydain.
Magnelfa Chwilolau’r Ail Ryfel Byd
Daeth Abergwaun yn fan pwysig yn ystod yr Ail Ryfel Byd. Daeth y goleuadau chwilio o hyd i awyrennau môr yr Almaen a oedd yn ceisio gosod mwyngloddiau yn yr harbwr. Roedd gynnau peiriant Lewis hefyd yn rhan o’r amddiffynfeydd yma. Os byddwch yn ymweld â’r gaer, gallwch weld sylfeini concrid dau gwt Nissen o hyd.
Fel heddiw, roedd menywod hefyd yn cymryd yr awenau yn ystod yr Ail Ryfel Byd. Mae’n bosibl bod menywod yn defnyddio’r magnelfa chwilolau hefyd.
Mae’n bosibl bod rhannau o gaer Abergwaun wedi cael eu colli oherwydd erydiad arfordirol. Mae erydiad arfordirol, sy’n gysylltiedig â newid hinsawdd, yn bygwth llawer o safleoedd hanesyddol ar hyd ein harfordir. Er mwyn helpu i ddiogelu ein treftadaeth arfordirol, ymunwch â’r prosiect ffotograffiaeth Arfordir ar Daith.
Mae Caer Abergwaun yn Heneb Gofrestredig ac yn Safle o Ddiddordeb Gwyddonol Arbennig (SoDdGA). Os byddwch yn sylwi ar unrhyw broblemau ar eich ymweliad, dilynwch y cyngor ar ein tudalen Gwarchod Treftadaeth.
